Նորահայտ սխալներ

Նախորդ անգամ խոսեցինք լեզվական այն սխալների մասին, որոնք ընդունված իմաստով քննադատության չեն դիմանում, իսկ մի այլ իմաստով՝ շատ լավ դիմանում են. ճիշտ տարբերակի հետ պայքարում տարիներ շարունակ չեն ուզում զիջել:

Այսօր կխոսենք այն սխալների մասին, որոնք վերջին շրջանում են մուտք գործել հայկական լրատվամիջոցներ ու տարածվել են այդ ճանապարհով:

Նոր չէ պայքարը ավելորդ ն-ի դեմ. ամանչել, կապնվել, կամանց և այլն: Բայց խոսենք մի սխալի մասին, որը վերջին շրջանում է տարածվել: Ո՞րն է ճիշտ. միևնույն է, թե՞ միևնույնն է: Դիմենք բառարաններին: Նրանք ասում են, որ միևնույն-ը նույն-ի հոմանիշն է, դրա սաստկական իմաստն արտահայտող բառ, այսինքն՝ «բոլորովին նույնը», «միանգամայն նույնը»: «Ինձ համար այդ երկուսը նույնն են»/«Ինձ համար այդ երկուսը միևնույնն են»: Այստեղ խնդիր չկա: Բայց ահա «Ինձ համար միևնույն է» («Ինձ համար մեկ է») վերաբերական արտահայտության մեջ այս միևնույն բառը ճիշտ է գրել ու արտասանել մեկ ն-ով: Նախկինում այդպես էլ արվում էր: Վերջին շրջանում է այս սխալը սողոսկել մեր խոսք:  

Այս ն-ն սխալմամբ վերագրվում է նաև ինչպիսի, այսպիսի, այդպիսի, այնպիսի դերանուններին: Եթե միևնույն-ը վերոնշյալ իմաստներից մեկով կարող է վերջում երկու ն-ով գրվել, ապա այս բառերը ոչ մի պարագայում չեն կարող երկու ն ունենալ: Մինչդեռ եթերից հաճախ լսում և մամուլում կարդում ենք. «Ինչպիսի՞նն են ձեր կանխատեսումները», «Ահա այսպիսինն էր մեր այսօրվա եթերը», «Մի՞թե այդպիսինն են առաջարկները», «Պայմաններն այնպիսինն են, որ դժվար է համակերպվելը» և այլն: Ավելորդ ն-ն նշված դերանունների հոգնակիներում էլ է հայտնվում: Ահա՝ «Այդպիսինները տեղ չունեն մեր հասարակության մեջ» և այլն: Իհարկե, ճիշտ են՝ այդպիսիները, այսպիսիները… Ճիշտ են նաև ինչպիսիք, այսպիսիք, այնպիսիք ևն ձևերը:

Անցնենք հաջորդ անհարկի նորամուծությանը: Հայերենում ունենք այնքան էլ կապակցությունը, որի մեջ դերանունն անփոփոխ է: «Դու այնքան էլ չես փոխվել», «Հաղորդումն այնքան էլ հետաքրքիր չէր»: Այս նախադասություններում այնքան էլ արտահայտությունը չի կարող փոխարինվել այդքան էլ-ով: Բայց ահա, մինչ մենք կարծում էինք, թե պատահական է մեր գտած սխալը, այն սկսեց տարածվել. «Դա այդքան էլ այդպես չէ», «Տոներն այդքան էլ հեռու չեն», «Աշխատանքն այդքան էլ ծավալուն չէր» և այլն: Բոլոր օրինակներում ճիշտ է՝ այնքան էլ:

Գուցե այլ լեզուներում հոգում են ինչ-որ մեկի, ինչ-որ բանի մասին, բայց մենք՝ հայերս, հոգում ենք ոչ թե մասին, այլ համար: Այս լեզվական սխալին հանդիպելը դժվար չէ: Բավական է մի քանի րոպե նստել հեռուստացույցի առաջ: «Սրանից հետո դու պիտի հոգաս եղբորդ մասին», «Չեմ ուզում, որ իմ գործերի մասին ուրիշները հոգան»: Սա ռուսերենից եկած սխալ է (заботиться о ком-то), թե՞ հոգալ-ը շփոթվում է մտածել-ու հետ («Սրանից հետո դու պիտի մտածես եղբորդ մասին» և այլն), միևնույն է, պիտի հոգանք այն ուղղելու համար:

ԶԼՄ-ների լեզվական սխալները մեկնաբանող մեր ամփոփագրերում հաճախակի գրանցվող մի սխալ էլ կա, որը նախկինում երբեք չէր հանդիպել: Դա մենակով բառն է: Խոսակցական լեզվի ամենացածր մակարդակներից այն մտել է զանգվածային լրատվամիջոցներ, ապա ավելի լայն տարածում ստացել: Ածականի կամ մակբայի պաշտոն կրող այս բառին գործիական հոլովի վերջավորություն վերագրելը կոպիտ սխալ է: «Ես իմ գործը մենակ կանեմ»: «Բոլորը զույգերով էին, իսկ նա մենակ էր եկել»: Մոռանանք այդ սխալ մենակով-ի մասին: Վտարենք նրան հատկապես եթերից, որտեղ այն ավելի ու ավելի հաճախ է հանդիպում:

Հայերենում է տառը երբեք «հենց այնպես» չի հայտնվում բառամիջում կամ բառավերջում: Այն կա՛մ բառարմատի սկզբնատառ է, կա՛մ բառարմատ, ինչպես մանրէ բառում է: Այստեղ երկու արմատ կա՝ «մանր» և «է» (էակ): Այս է-ն արմատի վերջնատառ չէ, ուստի բառաբարդման ժամանակ չի սղվում: Բայց ահա մեր գովազդներում մանրէազերծել բառի փոխարեն հաճախ լսում ենք՝ մանրազերծել (մանրազերծված):   

Եթերի ուղղախոսությանն առանձին կանդրադառնանք: Նշենք միայն, որ հատկապես եղանակի տեսության մեկնաբանները Լոռի ասելու փոխարեն ասում են Լորի, իսկ, ասենք, Արմավիրի փոխարեն՝ Առմավիռ: 8. Եվ վերջում չմոռանանք. երջանիկ բառը արտասանվում է ոչ թե երչանիկ կամ եռչանիկ, այլ այնպես, ինչպես գրվում է:

Երազիկ Գրիգորյան