Ասում են՝ մարդուն ծիծաղեցնելն ավելի դժվար է, քան լացացնելը: Ժամանակակից հայ կինոն կարծես թե այս դժվարությունից չի խուսափել. հայկական ֆիլմերը հիմնականում հումորային են: Միայն թե լեզվական գեղագիտություն կրող հանդիսատեսը ֆիլմում հնչած մի սխալ արտահայտությունից մինչև մյուսը դժվար թե հասցնի թոթափել վրդովմունքն ու լիարժեք տրվել սցենարական սրամտություններին:
Խոսքային արվեստը ոճի ու ճաշակի իմաստով միշտ էլ ընտրության լայն հնարավորություն ունի, և վերջապես նյութն ինքն է հաճախ ընտրություն թելադրում: Միայն թե այդ «թելադրությունը» չի կարելի գրել «տառասխալներով», մանավանդ որ ֆիլմի դեպքում դրանք անուղղելի են:
Հետևենք, խնդրեմ, մեր հումորային ֆիլմերի խոսքին:
««Կազիրյոկ» նվագախումբն ի շնորհիվ Արտավազդի` աշխատանք ունի»: Այս ի շնորհիվ-ը բավական տարածված սխալ է: «Հյուսիս-հարավ» ֆիլմն էլ ի՛ր հերթին է այն տարածել: Եթե մեկը կասկածում էր՝ շնորհի՞վ, թե՞ ի շնորհիվ, ահա ֆիլմը տալիս է պատասխանը, միայն թե՝ սխալ: Ի նախդիրը եկել է գրաբարից (ի գիտություն, ի լրումն, ի դեմս ևն): Շնորհ բառի գրաբարյան շնորհիվ հոլովաձևի կողքին ի նախդիր երբևէ չի դրվել. ավելորդ է ու սխալ: Պարզապես՝ շնորհիվ:
«Ամեն ինչ էդքան էլ վատ չի»: Այնքան էլ (էնքան էլ) արտահայտության մեջ, որ նշանակում է ոչ բոլորովին, բոլորովին էլ ոչ, դերանունը գործածվում է միայն երրորդ դեմքով՝ այնքան (էնքան): Սա լեզվական կայուն ձև է, որն հանիրավի փորձում է խախտել վերջին շրջանում ռուսերեն-հայերեն վատ թարգմանություններից «ներթափանցած» այս սխալ էդքան էլ-ը: Եվ խնդրեմ, այն ներկա է նաև «Պահանջվում է միլիոնատեր» ֆիլմում՝ որպես հերթական էկրանավորված լեզվական սխալ:
«Սա Նյու-Յորքում համար առաջին վիսկին էր»: Այս համար առաջին-ի հաղթական ընթացքը շատ ենք փորձել կասեցնել, բայց այն սողոսկել է անգամ գեղարվեստական ֆիլմ («Պահանջվում է միլիոնատեր»): Ճիշտ է` համար մեկ կամ առաջին, բայց ո՛չ երբեք համար առաջին: Նույնն էլ մյուս բոլոր թվականների դեպքում՝ «համար երկրու» կամ «երկրորդ», «համար տասը» կամ «տասներորդ» և այլն: Պարզապես պիտի հիշենք, որ համար բառի հետ դրվում են միայն քանակական թվականներ:
«Մեծ ռազմերն էլ ունենք»: Այստեղ էլ «Պահանջվում է միլիոնատեր» ֆիլմը մեր չափ բառը թողած՝ օտար ռազմերն է գործածել:
Անցնե՛նք առաջ:
«Քո մոտ անևրիզմ է»: Նախ՝ ոչ թե քո մոտ, այլ քեզ մոտ: Բայց սա առհասարա՛կ հայերեն նախադասություն չէ: Ճիշտ է՝ «Դու անևրիզմ ունես»: «Սքոտչ և վիսկի» ֆիլմի ստեղծագործական խումբը, եթե ուշադիր լիներ, կնկատեր նաև, որ սցենարում խոսքը մոռանալու մասին է: Ուրեմն ոչ թե անևրիզմ (անոթալայնանք), այլ ամնեզիա: Ահա քեզ՝ փոքրիկ, բայց այսքա՜ն սխալական նախադասություն: Ճիշտ է՝ «Դու ամնեզիայով ես տառապում» կամ «Դու ամնեզիա ունես»:
«Մեր ամուսնության օրը բռնիր ձեռքս ու ասիր, որ երջանիկ ես»: «Սքոտչ և վիսկի» ֆիլմում հնչում է մե՛կ անգլաֆրանսիական լեզվախառնուրդ, մե՛կ բարբառային խոսվածք: Այս մեջբերումը մի գյուղացու խոսքից չէ, այլ հաջողակ գործարարի, որը, ճիշտ կլիներ՝ ասեր. «Մեր ամուսնության օրը բռնեցիր ձեռքս ու ասացիր, որ երջանիկ ես»:
«Որոշել եմ քեզ պահեմ էնքան, մինչև ամեն ինչ կբացատրես» («Սքոտչ և վիսկի»): Ճիշտ է` «…մինչև ամեն ինչ բացատրես»:
Ա՛խ քեզ (խփելիս) կամ վերցրո՛ւ: Այս արտահայտությունների փոխարեն բանավոր խոսքում հատկապես դեռահասները հաճախ են գործածում ան քեզ արտահայտությունը, ինչն ամենևին հանձնարարելի չէ, մանավանդ մշակույթի «ձեռքով» («Իմ փոքրիկ փեսացուն»):
«Շուստրի, մերսի»: Այս օտար բառերը նույնպես պետք չէ հանձնարարել դեռահասին` նրան հասցեագրված ֆիլմի միջոցով: Նայում ես «Իմ փոքրիկ փեսացուն» ֆիլմի այս կադրը ու մտածում՝ քանի՜ տարբերակ է առաջարկում հայերենը, իսկ մենք ռուս-ֆրանսիական շիլային ենք մեկնել մեր ձեռքը: Ճարպիկ, ճստիկ, հնարամիտ, խորամանկ՝ առաջին բառի փոխարեն, կեցցես, ապրես, շնորհակալություն՝ երկրորդ բառի փոխարեն:
Մի տարածված սխալ էլ ահա «առաջարկում» է «Խաղ իմ կանոններով» ֆիլմը: «Առաջին ազգն ենք, ով քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ա ընդունել»: Որ-ի փոխարեն այս ով-ը նույնպես վերջին շրջանում զարտուղի ճանապարհով անցել է հայերենի սահմանը: «Առաջին ազգն ենք, որ(որը) քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ա(է) ընդունել»:
Գոնե այսպիսի մտքերը փորձենք արտահայտել առանց լեզվական սխալի:
Երազիկ Գրիգորյան
Նյութը հրապարակվել է «Եթեր» շաբաթաթերթի 27․09․2018-ի համարում։